Monocotyl hout 5

De Aspergeachtigen, Asparagales

Dasylirion longissimum in de woestijnkas van Burgers Zoo, Arnhem Foto: Raimund Aichbauer

De Orde Asparagales omvat in totaal 9 families, waarvan 4 zeker houtige gewassen voortbrengen, maar het is niet uit te sluiten dat ze allemaal wel 1 of meer soorten met houtig weefsel voorbrengen.

Furcraea selloa, In de tropenkassen van het Grugapark in Essen Foto: Raimund Aichbauer

Affodilfamilie, Asphodelaceae, met 41 geslachten en meer dan 1300 soorten.
Bekende geslachten in deze familie zijn o.a. Aloe, Asphodelus, Kniphofia, Tulista en Xanthorrhoea

Hesperoyucca whippli, in de woestijnkas van Burgers Zoo, Arnhem Foto: Raimund Aichbauer

Yucca glauca, in de mediterrane afdeling van de kasteeltuinen Arcen Foto: Raimund Aichbauer

Asparagaceae, de Aspergefamilie is de grootste in deze groep, met 119 geslachten en meer dan 3000 soorten; waaronder vele bekende geslachten als: Asparagus, Beaucarnea, Dasylirion, Dracaena, Furcraea, Muscari, Nolina en Yucca

Grote stam van Yucca glauca in de tropenkassen van het Grugapark in Essen Foto: Raimund Aichbauer

Scan van het monster van Xanthorrhoea preissii
Foto: Raimund Aichbauer

Dracaena draco in de tropenkassen van het Grugapark in Essen Foto: Raimund Aichbauer

Dasypogonaceae, de Grasbomenfamilie, met 4 geslachten en 20 soorten, met de bekende geslachten Daysipogeon en Kingia

Doryanthaceae met alleen het geslacht Doryanthes met 2 soorten speerlelies.

In deze 4 groepen zijn opvallend veel struik- en boomachtige soorten vertegenwoordigd, die een ander soort cambium ontwikkeld hebben. het ontstaat uit parenchym van de pericykel (de buitenste cellaag van de centrale cilinder van stam of wortel).

Kokerboom, Aloidendron dichotomum in de tropenkassen van het Grugapark in Essen Foto: Raimund Aichbauer

Het wordt secundair verdikkingsmeristeem of monocotyl cambium [15] genoemd. Naar de binnenzijde van de stengel worden grondweefsel en volledige vaatbundels afgezet en naar buiten toe het zogenaamde “corticale parenchym” [16].

Dracaena fragrans, de vers geoogste stam, in het centrum de eerste jaarring gevolgd door geheel anders gestructureerd hout
Foto: Nelis Mourik

Er zijn veel geslachten binnen de orde der Aspergeachtigen die dit fenomeen vertonen.

Scan van het monster van Dracaena draco Hawaii Foto: Raimund Aichbauer

Het merg, c.q. de groeifase in het begin, alleen topgroei, is gelijk aan die van palmen en het merg vertoont over het algemeen dan ook hetzelfde uiterlijk. Veel soorten produceren groeizones die de stam voor een deel of geheel omvatten.

Dracaena draco, het vaatstelsel van een uitgeloogde nog groene stengel Foto: Raimund Aichbauer

Al de 2^e groeizone ziet er heel anders uit. De vaatbundels zijn langgerekt, door xyleem, voornamelijk tracheïden omgeven en liggen dan in een radiaal gericht (op stralen gelijkend) parenchymatisch weefsel. Binnen de vaatbundel zijn de vaten klein en die liggen samen met het ingesloten floëem en de zeefcellen ingesloten tussen tracheïden en het straalachtige grondweefsel.

Dracaena fragrans, de vaatbundels in het grondweefsel zijn verschillend in afmeting, hier donker gekleurd, kops vlak, 15x vergroot Foto: Raimund Aichbauer

Dracaena fragrans, onderaan, de vaatbundels in de eerste groeiperiode zijn rond en anders van uiterlijk dan de langgerekte vaatbundes erboven vanaf de 2e groeiperiode , kops vlak, vergroting 100x Foto: Raimund Aichbauer

De vaatbundels zijn omgeven door de tracheïden, radiaal gerekt en verschillen binnen dezelfde groeizone in radiale strekking. Sommige zijn 4 tot 6x zo lang als breed, andere zijn bijna rond. Groeizones worden gewoonlijk gekenmerkt door een smalle straalachtige zone, waar de vaatbundels bijna overal ontbreken.

Het grondweefsel is parenchym, dat tussen de vaatbundels het meest op stralen lijkt, maar alle cellen zijn axiaal lang gestrekt en lijken zo het meest op staande straalcellen. Ze zijn radiaal erg kort en tangentiaal over het algemeen axiaal ovaal.

Dracaena fragrans, de vaatbundels vanaf de 2e groeiperiode zijn langgerekt en onderling verschillend lang radiaal gerekt, tussen de vaatbundel is het grondweefsel op stralen gelijkend, kops vlak, 100x vergroot Foto: Raimund Aichbauer

Andere bekende families uit de éénzaadlobbigen met houtige gewassen zonder secondaire diktegroei zijn:
Cyclanthaceae met 12 geslachten en ± 200 soorten, met onder anderen de Panama hat palm en spice bush.

Strelitzia nicolai, de opvallend veel op palmen gelijkende stammen staan in clusters bijeen
Foto: Willem Hurkmans

Araceae met 143 geslachten en meer dan 2500 soorten, waaronder tal van struiken en/of klimmende struiken zoals: Giant taro palm, Devil’s ivy, Paper palm; veel soorten van de aronskelk-achtigen bezitten een stengel die maar gedeeltelijk verhout.

Strelitzia nicolai, scan van een van de voor HVC-LIGNUM geproduceerde monsters Foto: Raimund Aichbauer

Cyperaceae met 94 geslachten en ± 4500 soorten, waaronder o.a. de Umbrella palm.

Strelitzia nicolai, kops oppervlak, 15x vergroot, de vaatbundels zijn komen overeen met die van palmen Foto: Raimund Aichbauer

Heliconiaceae met alleen Heliconia met bijna 200 soorten, waarvan enkele een houtige stengel voortbrengen, meerdere soorten dragen de naam False-bird-of-paradise.

Strelitzia nicolai, kops oppervlak, 40x vergroot, de vaatbundels zijn regelmatig verdeeld en ingebed in een parenchyatich grondweefsel Foto: Raimund Aichbauer

Strelitziaceae met 3 geslachten en 12 soorten, waarvan de meeste struiken of bomen worden, Bird-of-paradise en de Reizigersboom zijn wel de bekendste.

Strelitzia nicolai, kops oppervlak, 100x vergroot, één vaatbundel, de sklerenchymcellen zijn erg dikwandig, floëem en vaten zijn in het centrum ingebed Foto: Raimund Aichbauer

Zingiberaceae met 57 geslachten en meer dan 1100 soorten, waarvan enkele een houtige stengel bezitten, die met een palmenstam te vergelijken is.