Juveniel hout, deel 4

Juveniel hout, deel 4

Veranderingen in adult hout

Nadat alle elementen hun maximale afmetingen hebben bereikt spreken wij van adult hout. Tijdens de verdere groei heersen nooit dezelfde omstandigheden. Bovendien variëren de afmetingen van de elementen binnen de genetisch vastgelegde grenzen. Sommige cellen worden tijdens hun groei door de ernaast gelegen cellen weggeduwd en kunnen dan niet volledig uitgroeien. Met name vaten en grote stralen kunnen andere elementen sterk verdringen, afbuigen of in hun lengtegroei hinderen.

Hymenolobium spp. duidelijke verandering van vat en parenchymverdeling door veranderde groeiomstandigheden. Foto: Raimund Aichbauer

Door allerlei klimatologische omstandigheden en andere invloeden van buitenaf komt men daarom ook in adult hout vaak verschillen in het uiterlijk van de groeizones tegen, die het determineren vaak heel lastig kunnen maken. Zo kan b.v. ook door plotse veranderingen van de grond- of bos-samenstelling de groei sterk worden beïnvloed.

Abies alba, groeizones van verschillende bredte
Foto: Raimund Aichbauer

Groeizones

Catalpa bignonioides, 5 groeizones van verschillende breedte
foto: Raimund Aichbauer

Lange periodes van droogte of overvloedige regenval kunnen grote invloed hebben en zullen een sterke afwijking van het normale groeipatroon binnen een groeizone laten zien. Door bovenmatige insectenaantasting b.v., kan met name op het kops oppervlak het groeipatroon van het hout aanzienlijk veranderen. Zowel de groeizone, het parenchym alsook de vaten kunnen sterk beïnvloed worden. Hierbij kunnen ook 2 groeizones in één groeiseizoen ontstaan, wat in onze regio onder normale omstandigheden ongewoon is. Ook groeiringen die onderbroken zijn of maar aan één zijde van de stam voorkomen, kunnen eveneens om die reden ontstaan.
Onderbroken groeizones of groeiringen die maar een halve cirkel om de stam laten zien of nog korter zijn, zijn bij sommige houtsoorten echter gewoon en niet veroorzaakt door afwijkende groei.

Andira inermis, wondparenchym met onder 1 rij gewoon hout en aan de bovenrand langzaam herstel
Foto: Raimund Aichbauer

Parenchym

Grotere beschadigingen produceren vaak een overvloed aan wondparenchym. Zulk wondparenchym kan zich over meerdere groeiperiodes uitstrekken en dan langzaam weer tot normale structuren terugkeren. Direct na de beschadiging ontstaat een gebied dat uitsluitend uit stralen en wondparenchym bestaat.Tijdens het herstel ontstaat een warrige structuur, waar een determinatie onmogelijk uit te voeren is. De stralen zijn gewoonlijk breder en als vaten in dit gebied voorkomen zijn deze sterk afwijkend in afmeting en uiterlijk. Soms zijn deze helemaal niet als zodanig te herkennen. Het herstel tot de normale structuur kan weer enkele groeizones duren totdat zich alles weer volledig hersteld heeft. Ook in de herstelzone is het uiterlijk gewoonlijk anders. Overwallingen en/of maserhout (burl)  ontstaan door zeer grote beschadigingen. Maserhout bestaat gewoonlijk hoofdzakelijk uit wondparenchym.

Harsgangen en gomgallen

Traumatische harsgangen behoren ook tot het parenchymatisch weefsel. Deze ontstaan gewoonlijk door stress en/of verwondingen van het cambium. Door overvloedig aanmaken van gom of hars in de intercellulaire holtes wordt een barrière opgebouwd die de boom moet beschermen. Door opeenhoping van hars of gom zwellen deze holtes op. De omliggende cellen worden samengedrukt en daardoor wordt het beeld in deze zone enigszins veranderd. Vaak zijn dat kortere of langere tangentiale reeksen van gangen die al dan niet periodiek verschijnen.

Gomgallen in Eucalyptus. Foto: Raimund Aichbauer

Traumatische harsgangen zijn in veel houtsoorten een periodiek terugkerend fenomeen, terwijl andere soorten alleen in uitzonderlijke gevallen zulke harsgangen aanleggen.

Harsgallen of harszakken in naaldhout zijn ook intercellulaire holtes gevuld met hars. Het zijn kleine scheuren in het cambium die waarschijnlijk door stormachtige wind, vorst, steenslag en dergelijke worden veroorzaakt. Zulke scheurtjes liggen tangentiaal in de groeizone, worden met hars gevuld en kunnen enkele cm hoog en soms een paar mm dik zijn.

Gleditsia triacanthos, duidelijke verandering in groeiomstandigheden. Foto: Raimund Aichbauer

Stress

Ook stress kan bij bomen een abnormaal groeipatroon laten zien. Door allerlei verschillende klimatologische invloeden en alle mogelijke oorzaken van buitenaf kunnen dergelijke afwijkende groeipatronen ontstaan. Te veel of te weinig water, insecten, snoei of houtkap, plots overvloed aan licht, verandering van de grondsamenstelling, vuur, lange periodes van ongewone hitte of kou. Dit geeft veelvuldig aanleiding tot verandering van het normale groeipatroon ten opzichte van de gewone houtstructuur bij alle houtige gewassen. Hierdoor kunnen de loep- en microscopische kenmerken, niet alleen op het kopse vlak, een heel ander patroon laten zien.

Mergvlekken in berken, veroorzaakt door insectenvraat in de cambiumlaag
Foto:Raimund Aichbauer

Mergvlekken

Mergvlekken zijn niets anders dan kleine, door wondparenchym omgeven ten gevolgen van beschadigingen in het cambium. Zulke mergvlekken kunnen minuscuul zijn en zelfs alleen met de microscoop zichtbaar worden. Ze kunnen ook duidelijk opvallend en met het blote oog gemakkelijk herkenbaar zijn. Meestal worden deze veroorzaakt door insecten die op zoek zijn naar het vocht in of net onder het cambium. Dat reageert onmiddellijk met het aanmaken van wondparenchym, waardoor kleine parenchym eilandjes in het hout ontstaan, die de beschadiging van de overige cellen isoleren en afschermen. Mergvlekken zijn voor bepaalde families kenmerkend en komen dan veelvuldig voor, maar kunnen in alle houtsoorten voorkomen. b.v. bij Betulaceae, Ulmaceae en Rosaceae zijn mergvlekken herkenningskenmerken.

Kalk en kristallen

Kristallijne insluitingen en kalkafzettingen komen in heel veel houtsoorten voor. Ze maken gewoonlijk deel uit van het verkerningsproces en zijn vaak soortbepalend. Over het algemeen komen dit soort afzettingen in de vaten voor. Soms komen echter ook insluitingen of afzettingen in het hout voor die niet met normale processen te verklaren zijn. Zulke insluitingen kunnen vele oorzaken hebben. Zo kunnen ook verrassende insluitingen voorkomen die door de mens veroorzaakt zijn. Iets wat op een jeugdige boom geplaatst is en in de loop der jaren overwoekerd werd kan voor verrassingen zorgen, tijdens het verzagen van het hout. Zij het nu een naambordje, een wegwijzer, een beeldje of projectielen van oorlogsgeweld.

Zapatero, kalkinsluiting in spleten in het kernhout
Foto: Raimund Aichbauer

Opvullingen van zeer grote kristallijne insluitingen of zeer grote kalkachtige afzettingen in wonden en/of spleten van het hout komen zelden voor.
Zulke kristallijne insluitingen komt men echter af en toe tegen, zijn doorgaans glashard en kunnen zeer grote problemen veroorzaken tijdens het bewerken en verwerken van het hout.
Kalkachtige afzettingen die met druipsteen of marmer te vergelijken zijn, komen ook voor. Hoe en waarom deze steenharde insluitingen precies ontstaan is niet bekend. Zeker is alleen dat dit proces in de staande boom ontstaat en over zeer lange periodes aanhoudt. Mogelijk is het proces al begonnen toen dit deel van het kernhout nog spinthout was en zich later gewoon voortzette. Zulke insluitingen  komen gewoonlijk alleen bij zeer zware en/of harde houtsoorten voor. Geobserveerd zijn deze tot nu toe alleen in tropisch hout en voor zover bekend is dit fenomeen bij houtsoorten uit de gematigde zone nog niet waargenomen. Bij een aantal tropische houtsoorten is dit echter een vaker voorkomend verschijnsel, zoals in Iroko, Palissander, Zapatero, Merbau, Rosewood.

Dabergia spp. Kristallijne insluiting in rosewood.
Foto: Raimund Aichbauer

References, voor de paginas: Juveniel hout deel 1 t/m deel 4

Lit. 1. Hans Heinrich Bosshard; Holzkunde I, II, III, 1974 Birkhäuser Verlag, Basel/ Stuttgart; volume 1: Mikrokopie und Makroskopie des Holzes; Volume 2: Zur Biologie, Physik und Chemie des Holzes

Lit. 2. Urs Hansjörg Hungertobler (1965); Zur Cytologie der Kernholzbildung; Vierteljahrsschrift d. Naturforschenden Gesellschaft in Zürich, 110

Lit. 3. Reinhard Trendelenburg (1939); Das Holz als Rohstoff; J.F. Lehmanns Verlag, München

Lit. 4. R. Bruce Hoadley (1990); Identifying Wood, Accurate results with simple tools; The Taunton Press, Newtown, Connecticut

Lit. 5. Eduard Strasburger (1991), Lehrbuch der Botanik, 33e Auflage, Gustav Fischer Verlag, Stuttgart – Jena – New York

Lit. 6. Boerhave Beekman (1949-1955); Hout in alle tijden; N.V. Uitgevers-Maatschappij Æ.E. Kluwer, Deventer, Batavia, Bandung, Semarang, Soerabaja, Antwerpen, Jakarta

Lit. 7. Katharine Esau; Plant anatomy (1965); 2e edition, John Wiley & Sons, Inc., New York – London – Sydney and Toppan company, LTD., Tokyo

Lit. 8. Dr. C.A. Reinders-Gouwentak; Handleiding bij de Plantenanatomie, Landbouwhogeschool Wageningen-Centraal Magazijn; 1961

Lit. 9. Vakgroep Plantencytologie en -morfologie; Practicomhandleiding plantenanatomie en -morfologie voor teeltkundige richtingen, T1 – Propedeuse – P2 & – P3 Fase; Wageningen; 1989

Lit. 10. E.A. Wheeler, P. Baas & P.E. Gasson, IAWA list of microscopic features for Hardwood identification; IAWA, Leiden, 2007

Lit. 11. J.M. Fundter; Inleiding tot de houtherkenning, Concept, Landbouwhogeschool Plantentaxonomie Wageningen, 1980

Bezochte websites

https://www.accouitgeverij.nl/
verschillende berichten over hout

https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/juvenile-wood
verschillende artikelen over juveniel- en adult hout en over de houtanatomie

https://scielo.conicyt.cl/
verschillende artikelen over juveniel- en adult hout

https://ethz.ch/
een hele reeks aan artikelen over juveniel- en adult hout, evenals over de houtanatomie en houtkunde

http://www.zootrack.nl/assimilatie%20en%20dissimilatie.pdf
hier is de tabel over assimilatie ontleend

© copyright